Avropanın diplomatik mövqeləri, xüsusilə Avropa İttifaqı (Aİ) rəsmiləri tərəfindən səsləndirilən bəzi ifadələr, bəzən qlobal münasibətlərdə narahatlıq və ikili standartların mövcudluğunu ortaya çıxarır. Avropa İttifaqının xarici siyasət və təhlükəsizlik məsələləri üzrə yüksək nümayəndəsi Cozep Borrell’in Avropanı bağ və dünyanın qalan hissəsini cəngəllik adlandırması bu cür ikili münasibətlərin və qlobal güc balansının tənqidinə səbəb olub. Bu ifadələr, yalnız Avropa ilə digər ölkələr arasında diplomatik gərginlik yaratmaqla qalmır, eyni zamanda dünyanın müxtəlif bölgələri arasındakı münasibətləri də mürəkkəbləşdirir. Azərbaycan isə COP29-nun sədri kimi, bu kontekstdə öz müstəqil və balanslı diplomatik xəttini qorumaqda və daha geniş qlobal həmrəyliyi təmin etməkdə qərarlıdır.
Avropa İttifaqının xarici siyasətini formalaşdıran əsas amillərdən biri, onun hədəflərinin dünyadakı demokratik dəyərləri, insan haqlarını və hüquq dövləti ideyasını yaymaq olmasıdır. Lakin, bəzi hallarda bu prinsiplərin tətbiqi və yerinə yetirilməsi ölkələr arasında fərqlidir. Məsələn, Avropa İttifaqı, müəyyən ölkələri cəngəllik və qeyri-demokratik mühitlər olaraq qələmə verə bilər, amma özünün daxili siyasətində və xarici əlaqələrində zaman-zaman tənqid edilən ikili standartlar ortaya çıxır. Bu, təkcə iqtisadi maraqlar və ya geosiyasi qarşıdurmalar səbəbindən deyil, həm də Avropanın “yüksək standartları” ilə real dünya arasındakı ziddiyyətlərdən qaynaqlanır.
Cozep Borrell’in cəngəllik ifadəsi xüsusilə diqqətə çarpır, çünki o, Avropanın ideoloji baxımdan özünü “yüksək” və “mədəni” bir dünyada yerləşdirdiyini düşünür. Bu, digər ölkələri və mədəniyyətləri təhqir edici bir yanaşma kimi qəbul edilə bilər, xüsusən də belə bir ifadə dünya siyasətində güc və nüfuz paylaşımını düzgün əks etdirmir. Avropa İttifaqının bəzi üzvləri, özlərini bəzən “doğru yolda olanlar” kimi təqdim etsələr də, bu cür ifadələr beynəlxalq müstəvidə ciddi reaksiya doğurur.
Azərbaycanın beynəlxalq siyasətindəki əsas prinsipial yanaşma, balanslı və konstruktiv diplomatiyadır. Azərbaycanın Qoşulmama Hərəkatının sədri kimi fəaliyyət göstərdiyi illərdə ölkəmiz qlobal şərtlər və maraqlar arasında əlaqələri düzgün qurmaq və müstəqil mövqeyini qorumaq məqsədi güddüyünü ortaya qoydu. Qoşulmama Hərəkatı, 120-dən çox inkişaf etməkdə olan və azad ölkənin birləşdiyi bir təşkilatdır. Hərəkatın əsas məqsədi, beynəlxalq əlaqələrdə ədalətli və bərabər hüquqların qorunması, imperializm və hegemonluq siyasətlərinə qarşı mübarizədir. Azərbaycan bu hərəkata liderliyi dövründə, hər bir ölkənin müstəqilliyini, ərazi bütövlüyünü və daxili məsələlərinə qarışmama prinsiplərini təbliğ etdiyini nümayiş etdirdi.
Azərbaycan, həmçinin COP 29-a sədrlik etmək hüququnu əldə etmişdir ki, bu da onun qlobal iqlim siyasətində mühüm mövqeyini təsdiqləyir. Bu, Azərbaycanın kiçik ada dövlətləri ilə həmrəyliyini və onlara dəstək göstərmə niyyətini vurğulayan bir addımdır. Kiçik ada dövlətləri, qlobal istiləşmə və iqlim dəyişiklikləri nəticəsində ən çox zərər görən ölkələr arasında yer alır. Bu baxımdan, Azərbaycanın COP29-a sədrlik etməsi, ona bu dövlətlərə yardım etmək və onların səsinin qlobal miqyasda eşidilməsi üçün əlverişli imkanlar təqdim edir. Bu, həm də Azərbaycanın inkişaf edən ölkələr və müttəfiqləri ilə əlaqələrini möhkəmləndirmək və qlobal məsələlərdə daha fəal iştirak etmək istiqamətindəki qərarını göstərir.
Azərbaycanın bu cür müstəqil diplomatik mövqeyi, bir tərəfdən, özünün ərazi bütövlüyünü və suverenliyini qorumağa xidmət edir, digər tərəfdən isə qlobal müstəvidə hegemon qüvvələrin təsirindən asılı olmayan bir siyasət yürütməyə imkan verir. Azərbaycanın belə bir mövqe tutması, onu həm Cənubi Qafqazda, həm də daha geniş beynəlxalq arenada etibarlı və müstəqil bir oyunçuya çevirir. Ölkə, həmçinin, regiondakı digər ölkələr ilə münasibətlərində həmişəki kimi balanslı və çoxvektorlu diplomatiyasını davam etdirir.
Azərbaycanın regionda güc sahibi olan Türkiyə, İran, Rusiya və digər dövlətlərlə diplomatik münasibətləri, eyni zamanda Qərb ilə əlaqələri özünəməxsus bir balansı qorumağa yönəlib. Avropanın və digər Qərb ölkələrinin, xüsusilə də Aİ-nin mövqeləri, Azərbaycan üçün müəyyən çağırışlar yaratmaqdadır. Lakin, Azərbaycan özünün müstəqil siyasətini davam etdirərək, başqa dövlətlərin daxili işlərinə qarışmama prinsipini əsas götürür. Bu, Azərbaycanın geosiyasi mövqeyinin qorunmasında mühüm rol oynayır.
Avropa İttifaqının xarici siyasətindəki ikili standartlar, beynəlxalq münasibətlərdə qarşıdurmaların və narahatlıqların artmasına səbəb ola bilər. Borrell’in “cəngəllik” ifadəsi, bu yanaşmadan yalnız bir nümunədir. Azərbaycan, öz diplomatik xəttini daha da möhkəmləndirərək, həm regional, həm də qlobal miqyasda daha geniş əməkdaşlıq imkanları yaratmağa çalışır. Qoşulmama Hərəkatının fəal üzvü və COP29-un sədri olaraq, Azərbaycan kiçik ada dövlətlərinin və inkişaf etməkdə olan ölkələrin haqlı tələblərinə diqqət yetirir və dünya səhnəsində daha balanslı bir gələcəyin təmin olunmasına çalışır.
Sonuç olaraq, Azərbaycan öz müstəqil diplomatik mövqeyini və qlobal balansı qorumağa davam edərək, həm öz regionunda, həm də dünya miqyasında, həmrəyliyin və ədalətin təbliğatını aparan bir dövlət olaraq çıxış edir. Bu siyasət, Avropada və dünyada əsas söz sahibi olan dövlətlər üçün nümunə ola bilər.
Ülviyyə Aslanova,
Sabunçu qəsəbəsi, 170 nömrəli tam orta məktəbin direktoru
