“Zəngəzur qəzasının işğalı” ifadəsi, tarixi olaraq Azərbaycanın qərb bölgəsində — hazırkı Ermənistan ərazisində yerləşən Zəngəzur torpaqlarının Azərbaycandan ayrılaraq Ermənistanın tərkibinə verilməsi hadisəsini ifadə edir. Bu hadisə XX əsrin əvvəllərində — 1918–1920-ci illərdə baş vermişdir. 1918–1920-ci illərdə Ermənistan Respublikası və erməni silahlı dəstələri Zəngəzur, Qarabağ və Naxçıvan bölgələrində silahlı basqınlar həyata keçirdilər. Andranik, Njde və digər erməni komandirləri Zəngəzurda azərbaycanlı kəndlərinə hücum edərək çoxlu qırğınlar törətdilər.
1919–1920-ci illərdə bölgədə onlarla azərbaycanlı kəndi yandırıldı, minlərlə dinc sakin qətlə yetirildi və ya köçkün düşdü. 1920-ci ilin sonlarında, bolşeviklərin Cənubi Qafqaza girməsi ilə, Sovet Rusiyası bölgədə sərhədləri siyasi məqsədlə dəyişdi. 1921-ci ildə Moskva və Qars müqavilələrindən sonra, Zəngəzurun böyük hissəsi Ermənistan SSR-in tərkibinə verildi. Azərbaycanın əsas torpaqları Naxçıvanla quru əlaqəsini itirdi, yəni Zəngəzur dəhlizi kəsildi.
20 oktyabr 2020-ci il — Azərbaycan tarixində qızıl hərflərlə yazılan günlərdən biridir. Həmin gün Azərbaycan Ordusu tərəfindən Zəngilan rayonu işğaldan azad edilmişdir. 1993-cü ilin 29 oktyabrında Zəngilan rayonu Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal edilmişdi. 27 il sonra, Vətən müharibəsi zamanı — 2020-ci il 20 oktyabrda Azərbaycan Ordusu qəhrəmanlıqla Zəngilan şəhərini və bir çox kəndləri azad etdi.
Zəngilan işğaldan azad edilən ilk rayon mərkəzlərindən biri oldu. Burada “ağıllı kənd” və “ağıllı şəhər” layihələri həyata keçirilir. Ağalı kəndi 2022-ci ildə köçkünlərin geri döndüyü ilk yaşayış məntəqəsi kimi tarixə düşdü. Zəngilan yenidən qurulur — bu, işğaldan azad olunduqdan sonra Azərbaycan dövlətinin həyata keçirdiyi böyük bərpa və dirçəliş layihələrinin əsas istiqamətlərindən biridir.
Zəngilan 27 illik işğal dövründə tamamilə dağıdılmışdı. 2020-ci ildə azad olunduqdan sonra Azərbaycan dövləti burada “Böyük Qayıdış” proqramı çərçivəsində sistemli yenidənqurma işlərinə başladı. Ağalı kəndi 2022-ci ildə “Ağıllı kənd” konsepsiyası ilə bərpa edildi və sakinlərin köçü baş tutdu. Burada bərpa olunan enerji, rəqəmsal idarəetmə, müasir məktəb və tibb məntəqəsi, ekoloji nəqliyyat kimi innovativ həllər tətbiq olunub.
Yeni Zəngilan Beynəlxalq Hava Limanı 2023-cü ildə açıldı — bu, azad olunmuş ərazilərdə tikilən üçüncü hava limanıdır. Zəngəzur dəhlizi layihəsi çərçivəsində dəmir yolu, avtomobil magistralları və enerji xətləri inşa olunur.
Əlizadə Günel,
Yeni Azərbaycan Partiyası,məsləhətçi
